Szopka bożonarodzeniowa na świecie: różne tradycje, których być może nie znasz

Magia szopki powraca, fascynując nas jak co roku. Składają się na nią: tradycja ale też zaskakujące innowacje; zwyczaje, które mają swoje korzenie w odległych czasach ale również prawdziwe ewenementy. Przyjrzyjmy się różnym modelom szopek na świecie i ciekawostkom z nimi  związanymi.

Szopka bożonarodzeniowa to wiekowa i doceniana tradycja, która jest odnawiana co roku w Boże Narodzenie. Jest przedstawieniem Narodzenia Pańskiego a jej początek sięga średniowiecza. Chociaż głównymi i niezbędnymi postaciami są Maryja, święty Józef, Dzieciątko Jezus umieszczane w żłobie w noc Bożego Narodzenia , wół i osioł, a także Mędrcy, którzy przybywają z dalekich krain w Dzień Objawienia Pańskiego, od początku swojego istnienia szopka była wzbogacana o wiele innych postaci. W szczególności tymi dodatkowymi postaciami byli pasterze wraz ze swoimi owieczkami, którzy zostali wezwani przez anioła aby adorować Najświętsze Dzieciątko, a następnie chłopi, którzy składali mu swoje pokorne dary. Z biegiem czasu i wraz z rozwojem tradycji szopki, coraz stranniejsze reprezentacje stają się plastikową rekonstrukcją, która jest stopniowo coraz bogatsza i dokładniejsza. Pomyślmy chociażby o okazałej szopce neapolitańskiej, powstałej około 1700 roku, która szczyci się imponującą liczbą stworzonych do tej pory postaci, z których każda posiada określoną wartość symboliczną. W rzeczywistości wszystkie lokalne tradycje uległy zróżnicowaniu w czasie. Dziś zwyczaj ustawiania szopki jest rozpowszechniony w całym świecie katolickim. Chcielibyśmy pokrótce prześledzić szczegóły, które odróżniają różne tradycje tworzenia szopek bożonarodzeniowych. Szczególnie bogatż kulture i różnorodność możemy zaobserwować we Włoszech.

Szopka neapolitańska

Scenografia tej szopki nie jest historyczną rekonstrukcją narodzin Jezusa. Nie jest ona usytuowana w Palestynie w roku 0, ale w Neapolu w XVIII wieku i przedstawia scenki z życia miasta lub alternatywnie krajobraz górski, który przywodzi na myśl wioskę. Jej bohaterami są postacie w XVIII-wiecznych ubraniach. O ile prawdą jest, iż początkowo szopka neapolitańska była przywilejem rodzin szlacheckich, to pomimo tego jej tradycja od początku czerpała z wzorców i modeli ludowych.  Właśnie z tego powodu neapolitańska szopka bożonarodzeniowa, czyli „Presebbio”, łączy w sobie duchowość i realizm, świętość i profanację, wystawiając spektakl pokornych, biednych, a nawet zdeformowanych postaci i w którym nierzadko zwykły ludzki komponent przeważa nad komponentem religijnym. Szopka neapolitańska składa się z dwóch odrębnych części, Tajemnicy i Różnorodności. Pierwsza jest reprezentowana przez chatę, stajnię lub jaskinię w której narodził się Jezus, a postacie które ją zamieszkują, to Święta Rodzina, wół, osioł, anioły. Druga część jest bardzo różnorodna i tworzy ona rozległy świat w którym poruszają się pasterze i rolnicy, sprzedawcy i Cyganie, handlarze ryb i hazardziści. Są obecne karczmy, stragany, sklepy, zwierzęta, wozy, często nawet sekcje domów, kuchnie, pokoje, które odsłaniają szczegóły minutowego życia. Szopka neapolitańska posiada charakterystyczne dla siebie postacie z których każda uosabia bardzo specyficzny symbol:

• Benino, pasterz, który śni o szopce;
• Rybak, który łowi dusze;
• Sprzedawca wina, który symbolizuje Eucharystię;
• Cicci Bacchus, wariant pogańskiego boga wina i upojenia alkoholowego;
• Zi 'Vicienzo and zi’ Pascale, czyli karnawał i śmierć;
• Cygan, który przepowiada przyszłość, a wraz z nią mękę Jezusa;

Są to tylko nieliczne z wielu innych.

Dwunastu sprzedawców żywności symbolizuje dwanaście miesięcy w roku: rzeźnik reprezentuje styczeń; sprzedawca serów – luty; ten, który sprzedaje kurczaki – marzec i tak dalej.

Co więcej, miejsca neapolitańskiej szopki posiadają znaczenie symboliczne: rzeka to upływ czasu i bariera między życiem a śmiercią, gospoda to grzech, studnia – łączność między górą a dołem, niebem a ziemią.

Szopka z Piemontu

Jednym z bohaterów szopki piemonckiej jest Gelindo, szorstki i nieco przerażający pasterz, ale dobry i hojny aż do tego stopnia, że ​​postanowił oddać swoją chatę Józefowi i Marii aby mogli tam znaleźć schronienie. Jest on pierwszym świadkiem cudu Narodzenia i symbolem tego jak Jezus od urodzenia wolał objawiać się prostym i pokornym ludziom. Gelindo jest zwykle przedstawiany w ubraniach typowych dla mieszkańców miejscowości Monferrato,  grający na dudach lub niosiący owcę na ramionach. Czasami u jego boku jest także jego żona Alinda, jego córka Aurelia i sługa Maffeo.

Kup:

Starzec figurka szopka neapolitanska

Duży wybór figurek Maryi Panny

Szopka sycylijska

Również szopka sycylijska ma swoje charakterystyczne postacie. Tradycja tworzenia szopki jest bardzo ceniona i szeroko rozpowszechniona na Sycylii. Pierwsza udokumentowana szopka pochodzi z 1494 roku z Termini Imerese ale przez długi czas przedstawianie Bożego Narodzenia pozostawało przywilejem miejsc kultu a następnie rodzin szlacheckich które lubiły ubogacać swój dom tworząc prywatne ołtarzyki. Scenografia odtworzona w starych sycylijskich szopkach to klasyczne ruiny i bukoliczne krajobrazy. Stolicą sycylijskiej sztuki tworzenia szopkek było Trapani ale od 1700 roku również Caltagirone gościło wielu prestiżowych mistrzów.

Dwie typowe postacie szopki sycylijskiej to Sbaundatu lub scantatu ra stidda i Zu Innaru (wujek Gennaio lub Gennaietto). Pierwszy to pasterz, który patrzy na gwiazdę Kometę z otwartymi ustami, pełny zdumienia i zdziwienia i czasem wskazuje na nią palcem. Drugi to stary, przeziębiony pasterz, siedzący przy rozpalonym ogniu, którym się ogrzewa i który również proponuje Józefowi i Marii ogrzanie małego Jezusa. Inną powtarzającą się postacią jest Susi Pasturi, śpiący pasterz (susirisi po sycylijsku oznacza obudzić się).

Kup:

Pasterz ze sceny ogłoszenia nowiny przez anioła 13 cm Angela Tripi

Pasterz ze sceny ogłoszenia nowiny przez anioła 13 cm Angela Tripi.

Pływająca szopka z Cesenatico

Cesenatico szczyci się bardzo szczególną szopką, nie tyle ze względu na obecność wyjątkowych postaci ale dlatego, że jest w całości wykonana na historycznych łodziach rybackich zacumowanych w kanale portowym. Wszystkie figury tej jedynej w swoim rodzaju szopce są naturalnej wielkości, autorstwa lokalnych artystów i reprezentują społeczność rybaków, którzy są świadkami cudownego narodzenia Jezusa.

Szopka katalońska

W szopce katalońskiej znajduje się dość niezwykła figura. Jest to mały człowieczek ubrany w typowy kataloński kostium, z czapką na głowie, który z opuszczonymi spodniami zdeterminowanie załatwia swoje potrzeby biologiczne. Jaki jest powód tego, że ​​katalońscy miłośnicy szopek umieszczają tak kontroweryjną postać w rekonstrukcji Bożego Narodzenia. Postać ta nazywa się Caganer, cacanero. Pasterz, który się wypróżnia jest dla Katalończyków symbolem szczęścia i dobrobytu. Biada nie umieścić do w szopce! Przyniosłoby to pecha na cały nadchodzący rok.

Szopka z Ameryki Południowej

A propos obecności niezwykłych postaci w szopce, w Peru są postacie, o ile można je tak nazwać, których nie ma w żadnym innym kraju na świecie. Na przykład zamiast tradycyjnego wołu i osła, w chacie ze Świętą Rodziną znajdują się owca i lama! Właśnie to wełniste zwierzę ogrzewa Dzieciątko zastępując tradycyjnego osła. Peruwiańskie szopki są bardzo piękne i kolorowe dzięki postaciom ubranym w kolorowe, tradycyjne stroje. Bardzo często szopka jest ustawiana wewnątrz wydrążonej dyni, która jest nastepnie nacinana i malowana dekoracjami bożonarodzeniowymi. Szopki są również realizowane na małych kajakach. Alternatywnie, są ustawione na zewnątrz i ozdabiane sukulentami. Południowoamerykańskie szopki często łączą katolickie motywy z elementami pogańskimi i folklorystycznymi.

W Brazylii szopka została rozpowszechniona przez konkwistadorów i początkowo była budowana w stylu hiszpańskim lub portugalskim ale wkrótce została wzbogacona wpływami tubylczymi i zapełniona przez postacie mitologiczne, takie jak zły geniusz i bezgłowy muł. W Ekwadorze i Boliwii szopki ustawiono na kilku poziomach. Także tutaj motywy chrześcijańskie i pogańskie mieszają się pokazując zarówno Boże Narodzenie jak i elementy lokalnych kultów pogańskich. W Paragwaju niewykonanie w domu szopki przynosi pecha tak więc wszyscy ją tworzą. Na wilgotnym stole kładzie się ziarna ryżu a gdy wykiełkują tworzy się z nich krajobraz dodając kamyczki, zwierzęta tworzy się z waty i odłamków kolorowego szkła. Wokół są układane arbuzy, melony, kwiaty kokosa i ananasy. W Meksyku figurki są biało-złote, ozdobione bogatymi tradycyjnymi nakryciami głowy, kwiatami i szpilkami przedstawiającymi ciernie grzechów.

Szopka prowansalska

Prowansalska szopka z pewnością nie zachowuje tradycyjnego wzoru, jakiego można by oczekiwać od sceny Bożego Narodzenia. Podobnie jak w szopce neapolitańskiej czy sycylijskiej, imituje krajobrazy i formy architektoniczne typowe dla tego terytorium. Ze szczególną starannością są wykonywane figurki tzw. Santonów. Syndicat National des Santonniers z siedzibą w Marsylii jest organem przedstawicielskim, który zrzesza i chroni producentów prowansalskich figurek szopek – Santonniers.

Santony są ulepione z gliny i reprezentują nie tylko typowe postacie występujące w szopce ale także postacie typowe dla folkloru prowansalskiego, takie jak Cyganie, kobziarze i wiele innych. Od końca listopada aż do święta Objawienia Pańskiego, w różnych miastach Prowansji odbywają się jarmarki poświęcone santonom: le foires aux santons. Marsylia jest gospodarzem najstarszych i najbardziej spektakularnych targów tego typu. Santony zyskały na popularności gdy Francja była owładnięta rewolucją. W tamtym okresie publiczne miejsca kultu były zamknięte i rodziny miały do dyspozycji tylko własny dom aby okazać religijne oddanie i modlitwę.

Szopka afrykańska

Pierwsi misjonarze wysłani na ewangelizację Afryki, próbowali zaszczepić tam tradycję szopki jako jedną z wielu form pobożności. Niestety nie było łatwo przekonać miejscowych tubylców, że wlaśnie te gipsowe figurki w białym kolorze przedstawiają Jezusa i Świętą Rodzinę. Gdy zwyczaj kreowania szopek się przyjął, zaczęto formować figurki do szopki z gliny, rzeźbić w hebanie lub odlewać z brązu. Jezus natomiast był wykonywany z kości słoniowej aby w ten sposób jak najbardziej się wyróżniać. Oczywiście wygląd figurek nawiązywał do miejscowej ludności i zwyczajów. Mędrcy zostali stworzeni na obraz i podobieństwo lokalnych dostojników, takich jak wódz wioski, pasterze nieśli instrumenty muzyczne i lokalne naczynia. Typowe zwierzęta z europejskiej szopki zostały zastąpione zwierzętemi obecnymi na sawannie.

Szopka w Azji

Również w Azji misjonarze wprowadzili reprezentację szopki, choć z mieszanym sukcesem. Materiały a także charakterystyka postaci i zwierząt różnią się w zależności od regionu. Pierwsze azjatyckie szopki były wykonane z drewna i bambusa a figurki miały orientalne rysy.