Rok liturgiczny: wyjaśniamy

Rok liturgiczny jest podzielony na okresy. Przyjrzyjmy im się razem.

Często słyszymy o roku liturgicznym i o okresach liturgicznych Kościoła katolickiego. Ale czy jesteśmy pewni, że naprawdę wiemy, czym one są? Jak się dzielą i ile trwają czasy liturgiczne? Jak są rozróżniane? My z Holyart, chcielibyśmy zwięźle opisać w tym artykule podział roku liturgicznego na okresy liturgiczne, aby pomóc tym, którzy wciąż mają wątpliwości, łatwo zrozumieć jak zorganizowany jest rok liturgiczny Kościoła katolickiego.

Dlaczego uważamy, że ważna jest przejrzystość na ten temat? Ponieważ każdy okres liturgiczny przewiduje nie tylko różne treści teologiczne w kontekście ceremonii i liturgii, w kolorystyce celebracji, we fragmentach Pisma Świętego, które czytane są podczas mszy. Każdy okres liturgiczny wymaga od wierzącego innego duchowego nastawienia, przygotowania swojego serca i wiary do zmieniających się świąt, które zmianiają się śledząc chronologię życia Jezusa czy też czczonych w danym momencie postaci osób świętych. Istnieje czas oczekiwania i czas spełnienia – stwierdzenie to idealnie pasuje do cykli roku liturgicznego, które są powtarzane od wieków i angażują wszystkich chrześcijan.

Tymczasem możemy powiedzieć, że rok liturgiczny celebruje i odtwarza etapy życia Jezusa rozłożone w okresie roku. Sercem roku liturgicznego jest Triduum Paschalne, które przypomina mękę, śmierć i zmartwychwstanie Jezusa.

Rok liturgiczny rozpoczyna się Adwentem a kończy Uroczystością Chrystusa Króla, obchodzoną w trzydziestą czwartą niedzielę czasu zwykłego pod koniec listopada.

Rok liturgiczny mierzony jest w tygodniach i jest to roczny cykl okresów liturgicznych (Temporale), który obejmuje cykl bożonarodzeniowy z Adwentem i Bożym Narodzeniem, cykl wielkanocny z Wielkim Postem i Wielkanocą oraz 34 niedziele czasu zwykłego, a także Sanctorale, który natomiast jest cyklem świąt obchodzonych ku czci Maryi, aniołów i świętych.

Rok liturgiczny stanowi dla każdego chrześcijanina drogę zbawienia, podczas której każdy wierzący jest zaproszony do przyswojenia sobie ziemskiego i duchowego doświadczenia Jezusa, do przekształcenia swojego życia i uczynienia go bardziej godnym i świętym według Jego wzoru.

Czasy liturgiczne Kościoła katolickiego

Przede wszystkim zdefiniujmy, jakie są czasy liturgiczne Kościoła katolickiego. Jednocześnie postaramy się podsumować, jakie celebracje i czytania biblijne przewiduje każdy z nich. Będziemy mówić tu o Rycie Rzymskim, przekazanym przez Kościół Rzymski, który jest najbardziej rozpowszechniony w chrześcijaństwie. W Rycie Ambrozjańskim wszystkie okresy liturgiczne zaczynają się wcześniej a celebracje kończą się w ostatnim tygodniu okresu po Zesłaniu Ducha Świętego.

Oto podział roku liturgicznego:

Adwent

Adwent to czas oczekiwania: z jednej strony ponownie wspominamy narodziny Jezusa podczas Bożego Narodzenia; z drugiej strony, jeżeli spojrzymy na to z szerszego puntku widzenia, celebrowana jest również nadzieja, że Jezus przyjdzie do nas wraz z końcem czasów (tzw. paruzja, przyjście uwielbionego Pana Jezusa w mocy i chwale).

Ten czas liturgiczny trwa cztery tygodnie. Zaczyna się cztery tygodnie przed Bożym Narodzeniem, mniej więcej między 27 listopada a 3 grudnia. W rycie ambrozjańskim okres ten trwa 6 tygodni.

Adwent rozpoczyna się nieszporami w pierwszą niedzielę i kończy nieszporami na Boże Narodzenie 24 grudnia z początkiem liturgicznego okresu Bożego Narodzenia.

Adwent to czas radości i nadziei w oczekiwaniu na Zbawiciela.

W rycie rzymskim fioletowy jest używany jako kolor liturgiczny, w rycie ambrozjańskim jest to kolor morello czyli odcień fioletu.

Boże Narodzenie

Okres liturgiczny Bożego Narodzenia rozpoczyna się wieczorem 24 grudnia nieszporami a kończy w niedzielę po Objawieniu Pańskim. Trwa zatem od czternastu do dwudziestu dni.

Boże Narodzenie, podobnie jak Adwent, jest czasem wielkiej radości, bo upamiętnia pierwsze przyjście Jezusa, który z miłości do nas wszystkich stał się człowiekiem.

Kup:

Boże Narodzenie

Boże Narodzenie: szopki kompletne, Święta Rodzina, dekoracje bożonarodzeniowe do domu, ozdoby…

Czas zwykły 1

Czas po Objawieniu Pańskim przypada na tzw. Czas Zwykły, który obejmuje wszystkie te okresy roku liturgicznego podczas których nie obchodzone są żadne szczególnie ważne święta. W rycie rzymskim trwa trzydzieści trzy tygodnie, podzielone na dwa odrębne okresy czasu zwykłego:

• od poniedziałku po niedzieli Chrztu Jezusa czyli niedzieli, która następuje po Objawieniu Pańskim do początku Wielkiego Postu (Środa Popielcowa);
• po Zesłaniu Ducha Świętego do następnego okresu Adwentu.

Kolor liturgiczny Czasu Zwykłego jest zielony, zarówno dla obrządków rzymskich, jak i ambrozjańskich.

W okresie zwykłym Kościół i wierni koncentrują się na czytaniu i zrozumieniu Ewangelii, zgodnie z ustalonym przez Lekcjonarz trzyletnim cyklem czytań. Cykl czytania jest identyfikowany przez odczyty A – B – C:

• Rok A: większość tekstów ewangelicznych z Ewangelii MATEUSZA.
• Rok B: większość tekstów ewangelicznych z Ewangelii MARKA.
• Rok C: większość tekstów ewangelicznych z Ewangelii ŁUKASZA.

Ewangelię według JANA czyta się zawsze w Wielkanoc i używa się jej w innych okresach liturgicznych, takich jak Adwent, Boże Narodzenie i Wielki Post.

Wielki Post

Wielki Post trwa czterdzieści dni i poprzedza obchody Wielkanocy.

Rozpoczyna się w Środę Popielcową, a kończy w Wielki Czwartek.

Natomiast w rycie ambrozjańskim rozpoczyna się od niedzieli następującej po wtorku zapustowym, a kończy w Wielki Czwartek.

Jest więc pięć niedziel Wielkiego Postu: szósta rozpoczyna Wielki Tydzień i nosi nazwę Niedzieli Palmowej i Męki Pańskiej.

Ten czas liturgiczny przypomina czterdziestodniowy okres spędzony przez Jezusa na pustyni.

Jest to zatem okres pokuty, modlitwy i przygotowań do Wielkanocy, podczas której walczy się z grzechem aby być godnym Jezusa i Jego ofiary.

Wielki Tydzień to tydzień przed Wielkanocą i jest on najważniejszy w roku. Podczas niego podążamy za Jezusem od jego wjazdu do Jerozolimy (Niedziela Palmowa), aż do jego aresztowania, męki, śmierci i pogrzebu.

Wielki Czwartek upamiętnia Ostatnią Wieczerzę i otwiera uroczyste Triduum Paschalne, centralny czas roku liturgicznego, ponieważ podczas tych trzech dni Jezus ustanowił Eucharystię, kapłaństwo służebne i przekazał przykazanie miłości braterskiej.

Ponadto Wielki Piątek upamiętnia Jego śmierć na krzyżu.

W Wielką Sobotę każda uroczystość liturgiczna zostaje zawieszona aby upamiętnić zstąpienie Jezusa do Zaświatów i przygotować się do Wigilii Paschalnej (nocy z soboty na niedzielę).

Kolor liturgiczny dla Wielkiego Postu jest fioletowy, natomiast dla obrządku ambrozjańskiego jest to kolor morello.

Ryt ambrozjański rozpoczyna Wielki Post od pierwszych nieszporów niedzielnych po rzymskiej środzie popielcowej a kończy wieczorem Wielkiego Czwartku, w sumie czterdzieści dni.

Podsumowując:

• Niedziela Palmowa: upamiętnia uroczysty wjazd Jezusa do Jerozolimy
• Triduum Wielkanocne: obejmuje:

o Wielki Czwartek (Ostatnia Wieczerza). Po mszy Eucharystia zamykana jest w tabernakulum ozdobionym kwiatami i światłami, aby wierni mogli ją adorować i pamiętać o nocy spędzonej przez Jezusa w ogrodzie oliwnym. Upamiętnia Ostatnią Wieczerzę. Biskupi i wszyscy prezbiterzy wzywają Ducha Świętego aby pobłogosławił oleje, które będą używane do sakramentów i odnowienia przyżeczeń ich święceń;

o Wielki Piątek (Pasja Pańska). Czytane są ewangeliczne fragmenty męki Jezusa, następnie wspólnie modlimy się w intencji wszystkich potrzeb świata prosząc o miłosierdzie Boże. Odbywa się procesja i adoracja Krzyża, który zbawił świat i komunia z chlebem konsekrowanym podczas Mszy Wielkiego Czwartku;

o Wielka Sobota – Wigilia Wielkanocna: wstęp do Wigilii Paschalnej. Rozpoczyna się Liturgią Światła, która odbywa się na zewnątrz kościoła gdzie zapala się paschał a wierni wchodzą do ciemnego kościoła. Następnie następuje Liturgia Słowa z czytaniami na Paschę (ucieczka Żydów z Egiptu). Rozdzwaniają się dzwony milczące od Wielkiego Czwartku. Potem następuje Liturgia Chrztu w której błogosławiona jest woda do Chrztu i Liturgia Eucharystyczna, która przypomina o śmierci i zmartwychwstaniu Jezusa.

Czas Wielkanocy

Wigilia Paschalna oznacza koniec Wielkiego Postu i początek Wielkanocy, kiedy celebruje się triumf Jezusa Chrystusa nad śmiercią.

Wielkanoc to okres pięćdziesięciu dni i trwa do Pięćdziesiątnicy.

Przez cały ten czas celebrowana jest radość Zmartwychwstania, z kolejnymi ceremoniami i świętami liturgicznymi we wszystkie niedziele okresu wielkanocnego.

Czterdzieści dni po Wielkanocy obchodzone jest Wniebowstąpienie Jezusa, które wraz z Wielkanocą i Zesłaniem Ducha Świętego jest jednym z najważniejszych świąt w Kalendarzu Kościelnym. Jest to moment w którym Jezus po śmierci i pogrzebie wstąpił do nieba.

Pięćdziesiąt dni po Wielkanocy obchodzona jest natomiast Pięćdziesiątnica, zstąpienie Ducha Świętego na Apostołów, którzy rozpoczęli swoją misję ewangeliczną i narodziny Kościoła.

Kolor liturgiczny jest biały, czerwony na Zesłanie Ducha Świętego.

Czas zwykły 2

Jak już wspomniano, drugi okres Czasu Zwykłego rozpoczyna się po Zesłaniu Ducha Świętego. Są to okresy słuchania i kontemplowania Słowa Pana. Tematy zmieniają się w miarę zbliżania się do Adwentu.

Kolor liturgiczny jest nadal zielony.

Ryt ambrozjański dzieli czas zwyczajny po Zesłaniu Ducha Świętego na trzy odrębne momenty:

• tygodnie po Zesłaniu Ducha Świętego (czerwony kolor liturgiczny);
• tygodnie po męczeńskiej śmierci (czerwony kolor liturgiczny);
• tygodnie po poświęceniu (kolor liturgiczny zielony).

Kolory katolickich szat liturgicznych

Mówiąc o różnych czasach liturgicznych, wymieniliśmy już kolory szat liturgicznych obowiązujących na okazję różnych świąt. Każdy z tych kolorów ma swoje znaczenie i zostały one ustalone wolą Pawła VI dla rytu rzymskiego w 1969 roku. Najważniejsze cztery z nich to:

• biały (Wielkanoc)
• zielony (Czas Zwykły)
• czerwony (Niedziela Palmowa, Wielki Piątek, Pięćdziesiątnica)
• fioletowy (Adwent, Wielki Post, Msze za zmarłych)

Ale są też inne kolory szat liturgicznych używanych tylko na specjalne okazje lub jako alternatywa dla kolorów kanonicznych:

• różowy (III Niedziela Adwentu i IV Niedziela Wielkiego Postu);
• błękitny (obchody ku czci Najświętszej Maryi Panny);
• złoto (Uroczystość o szczególnym znaczeniu);
• czarny (Msze za zmarłych)

Kup:

Paramenty, Szaty liturgiczne, Bielizna kielichowa, Nakrycia

Paramenty liturgiczne: ornaty, stuły, pluwiały czyli kapy…

Wyjaśnienie dzieciom roku liturgicznego

Uczenie dzieci i młodzieży jak zorganizowany jest rok liturgiczny, może być cennym sposobem na zapoznanie ich z głównymi świętami, okresami i barwami liturgicznymi. Kolory mogą być szczególnie pomocne w zrozumieniu przez najmłodszych różnych czasów liturgicznych.

Fioletowy jest kolorem używanym do celebrowania oczekiwania na narodziny Jezusa (Adwent) i przygotowania do Wielkanocy (Wielki Post). Podczas obu tych okresów  musimy zintensyfikować modlitwę i starać się być lepszymi ludźmi.

Biały to kolor Bożego Narodzenia, kiedy to Jezus przyszedł na świat jako Dzieciątko i stał się człowiekiem dla naszego zbawienia. To także kolor Wielkanocy, kiedy to Jezus zmartwychwstał dla nas wszystkich po swojej śmierci.

Czerwień to kolor Ducha Świętego, używany podczas obchodów Zielonych Świąt ale jest to także kolor krwi Męki Pańskiej, dlatego kapłani używają go w święta Męczenników, w Niedzielę Palmową i Wielki Piątek.

I wreszcie kolor zielony, który oznacza Czas Zwykły kiedy to należy medytować, modlić się i żyć nauką Jezusa. Jest podzielony na dwa okresy: od końca świąt Bożego Narodzenia do początku Wielkiego Postu; od końca Wielkanocy do końca roku liturgicznego.